Түлүн хааны авга ах Нагай (492-506 он) Хөг бүтээгч гэх өргөмжилсөн нэртэй 492 онд хаан сууж оны цолоо “Машид тайван” хэмээн нэрлэжээ. Түлүн хааны ялагдлыг Л.Н.Гумилёв Жужанчуудын дундад Ази дахь ноёрхлын төгсгөл гэж үзсэн байдаг.
Энэ үед Тоба Вэй улсад мөн томоохон өөрчлөлт гарч 493 оноос хятад эхтэй Вэй улсын хаан Хиовен маш хурдтайгаар Сяньби нарыг хятадчилах бодлого явуулж, сяньби хувцас өмсөхийг хориглож, 30 нас хүрээгүй түшмэдүүдийг хятад хэлнээс өөр хэлээр ярихыг хоригложээ. Мөн хятадын хан болон сяньби үндэстэнг гэр бүл болохыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөв. Лоян хотыг нийслэл болгон урагшилсан 496 оноос тоба ёс заншил, тоба хэлийг хааны ордонд хориглосон нь Тобагийн язгууртнуудын хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарчээ.
Харин энэ хятадчилах бодлогодоо бүхий л анхаарлаа хандуулаад байсан Вэй улсын эрх баригчдын захиргаанаас Монгол угсааны кумоси буюу татаби аймгууд гарч Жужан улсыг дагалаа. Мөн 498 онд өндөр тэрэгтнүүд Жужанчуудын захиргаанд орсон байна. Хэдийгээр Вэйн эрх баригчид Жужанчуудын довтолгооноос холдож нийслэлээ нүүлгэж, хүн амаа өсгөж чадсан ч Жужан улсын эсрэг урьдынх шигээ хүчирхэг дайралт хийх боломжгүй болсон байв.
Нагай хааны төр барьсан 20 орчим жилийн турш Жужан болон Тоба Вэй улсын хооронд дайн тулаан харьцангуй цөөн болжээ. 501 оны намар Жужанчууд халдсан байдаг.
504 оны 9 сард Нагай хаан 120 мянган цэргээр 6 замаар Вэй улсад халдахад Вэйн Цзопушэ тушаалт Юань Хэ Жужанчуудыг ухраажээ. Энэ тухай Г.Сүхбаатар өгүүлэхдээ Жужанчууд ийм олон цэргээр Вэй улсыг довтолсон тухай мэдээ хятадын төрийн түүхүүдийн Жужаны бүлэгт байхгүй, зөвхөн Вэй улсын бичиг, Вэйн түүхийн Юань Хэ-гийн намтарт л байна. Ийм олон цэргээр, 6 замаар замаар довтолсон мөртлөө ганц жанжны цэрэгтэй тулалдаад зугтсан гэх нь эргэлзээтэй гэсэн байдаг.
Нагай хааны үед Жужанчууд анхны давхар хэрэмтэй Мөөмт хотыг (502-519 он) барьж байгуулж эхэлсэн байна. “Түрэг Монголын олон аймгийн ариун дагшин газар Өтүгэнийг Жужанчууд эзэлснээр бүс нутаг дахь нөлөөгөө улам нэмсэн билээ. Мөөмт хотыг одоогийн Архангай аймагт хайх хэрэгтэй. Учир нь Хүннүгийн нийслэл Лунчэнь хот Жужаны үед ч ач холбогдлоо алдаагүй ариун дагшин хэвээрээ байсан. Тиймээс энэ газрыг сонгох нь санамсаргүй хэрэг биш юм. Жужан улсад цохилт өгөх Умард Вэй улсын цэрэг Хангай нуруу хүрч зогссон нь ч санамсаргүй хэрэг биш” гэж Ю.И.Дробышев өгүүлсэн байдаг.
506 онд Нагай хаан нас барж, түүний хөвгүүн Богд хаан ор суужээ.
Энэ үед Тоба Вэй улсад мөн томоохон өөрчлөлт гарч 493 оноос хятад эхтэй Вэй улсын хаан Хиовен маш хурдтайгаар Сяньби нарыг хятадчилах бодлого явуулж, сяньби хувцас өмсөхийг хориглож, 30 нас хүрээгүй түшмэдүүдийг хятад хэлнээс өөр хэлээр ярихыг хоригложээ. Мөн хятадын хан болон сяньби үндэстэнг гэр бүл болохыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөв. Лоян хотыг нийслэл болгон урагшилсан 496 оноос тоба ёс заншил, тоба хэлийг хааны ордонд хориглосон нь Тобагийн язгууртнуудын хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарчээ.
Харин энэ хятадчилах бодлогодоо бүхий л анхаарлаа хандуулаад байсан Вэй улсын эрх баригчдын захиргаанаас Монгол угсааны кумоси буюу татаби аймгууд гарч Жужан улсыг дагалаа. Мөн 498 онд өндөр тэрэгтнүүд Жужанчуудын захиргаанд орсон байна. Хэдийгээр Вэйн эрх баригчид Жужанчуудын довтолгооноос холдож нийслэлээ нүүлгэж, хүн амаа өсгөж чадсан ч Жужан улсын эсрэг урьдынх шигээ хүчирхэг дайралт хийх боломжгүй болсон байв.
Нагай хааны төр барьсан 20 орчим жилийн турш Жужан болон Тоба Вэй улсын хооронд дайн тулаан харьцангуй цөөн болжээ. 501 оны намар Жужанчууд халдсан байдаг.
504 оны 9 сард Нагай хаан 120 мянган цэргээр 6 замаар Вэй улсад халдахад Вэйн Цзопушэ тушаалт Юань Хэ Жужанчуудыг ухраажээ. Энэ тухай Г.Сүхбаатар өгүүлэхдээ Жужанчууд ийм олон цэргээр Вэй улсыг довтолсон тухай мэдээ хятадын төрийн түүхүүдийн Жужаны бүлэгт байхгүй, зөвхөн Вэй улсын бичиг, Вэйн түүхийн Юань Хэ-гийн намтарт л байна. Ийм олон цэргээр, 6 замаар замаар довтолсон мөртлөө ганц жанжны цэрэгтэй тулалдаад зугтсан гэх нь эргэлзээтэй гэсэн байдаг.
Нагай хааны үед Жужанчууд анхны давхар хэрэмтэй Мөөмт хотыг (502-519 он) барьж байгуулж эхэлсэн байна. “Түрэг Монголын олон аймгийн ариун дагшин газар Өтүгэнийг Жужанчууд эзэлснээр бүс нутаг дахь нөлөөгөө улам нэмсэн билээ. Мөөмт хотыг одоогийн Архангай аймагт хайх хэрэгтэй. Учир нь Хүннүгийн нийслэл Лунчэнь хот Жужаны үед ч ач холбогдлоо алдаагүй ариун дагшин хэвээрээ байсан. Тиймээс энэ газрыг сонгох нь санамсаргүй хэрэг биш юм. Жужан улсад цохилт өгөх Умард Вэй улсын цэрэг Хангай нуруу хүрч зогссон нь ч санамсаргүй хэрэг биш” гэж Ю.И.Дробышев өгүүлсэн байдаг.
506 онд Нагай хаан нас барж, түүний хөвгүүн Богд хаан ор суужээ.
No comments:
Post a Comment