Жужан улс Татар хааны үед үлэмж мандан бадарч цэрэг зэвсгийн талаар ч ихээхэн хүчирхэг болсон байна. Энэ үед Жужан, Тоба Вэй улсын хоорондын дайн тулаан ч улам ширүүсэж ирсэн үе аж.
414 оны сүүлээр Татар хаан цэрэг хөдөлгөн өмнө зүг мордож цагаан хэрмийн дагуух Тоба Вэйн суурингуудийг довтолж эхэлэхэд Тайцзу хаан цэргээ авч Жужанчуудын эсрэг сөрөг довтолгоо хийжээ. Харин Татар хаан говь өнгөртөл зайлан ухарчээ. Тайцзу хааны тушаалаар тэднийг шанъян хоу цолт Си Цзинь мөрдөн хөөсөн боловч ширүүн цасан шуургатай таарч, цэргийнх нь 10 хүний 2-3 нь осгож үхсэн байна.
418-419 онд Жужанчууд болон дундад азийн хүннүчүүд, юэчжи нарын хоорондын дайн тулаан дахин сэргэж жужанчууд Тарвагатайд нэвтэрч бүхнийг айдаст автуулсан тул юэчжи нарын удирдагч Цидоло тэдэнтэй хөрш зэргэлдээ байхаас татгалзаж, өмнө зүг зугтаажээ. Ингэж Татар хаан нутгаа баруун тийш тэлж, Тэнгэр уулын өмнө орших Хами хүртэл эрхшээх боллоо.
423 онд Татар хаан хоёр дахь удаагаа Тоба Вэй улсад халдан довтлоход тэд Жужан нарын довтолгооноос хамгаалахын тулд Цагаан хэрмийг өргөтгөн засаж, 2000 ли хэмжээгээр уртасгажээ. Мөн 423 онд Жужанчууд Умард Лян улсын цзюйцюй Мэн Сунийг цохин эвдэж, ашина аймгийг олзолж, Алтай уулын өвөрт суулган төмөр хайлуулах ажил хийлгэх болжээ. Ингэж Татар хааны үед түрэгүүд Жужан улсын харъяанд орсон байна.
423 оны 11 сард Татар хаантай хэлэлцээр хийхээр ирээд, бохир заваан хүмүүсийг хараад өөрийн шадар ноёдууддаа “ энэ нохой улсад айлчлахыг хүссэн намайг та нар хараад инээх ёстой биш үү” хэмээн доромжилсон Варвализ буюу буюу юэбань аймгийн вангийн араас цэрэг илгээсэн боловч гүйцээгүй байна.
424 оны намар Татар хааны цэрэг Юньчжуны нутагт довтлоход Вэй улсын Шицзу хаан өөрийн биеэр цэрэг авч мордоод 3 өдөр, 2 шөнө явж байж Юньчжуньд хүрч очиход ашигтай байрлал эзэлсэн Татар хааны морин цэрэг Шицзу хааны цэргийг даруй 5 давхар бүслэн авч хоморголоход морьдын толгой нь эгнүүлэн давхарласан шургааган хэрэм мэт сүртэй харагдаж байсан гэдэг. Гэвч нэг удаагийн дайралтанд Татар хааны үеэл дүү Юйчжицзинийг Тобагийн мэргэн харваач устгаснаас цэргүүдийн санаа сэтгэл унаж, энэ нь байлдааны явцад нөлөөлсөн учир Татар хаан цэргээ татан буцжээ.
424 оны 12 сард Тоба Вэй хаан 5 түмэн морин цэргээр Жужанчуудыг довтлоход Татар хаан умард зүг дутааж, Жужаны Могу ноён өндөрт тэрэгтний 5000 цэргээр Вэйн цэрэгтэй байлдсан боловч ялагдсан байна.
425 онд Вэй улсын эзэн хааны ордонд “Жужанчууд шувуу шиг гэнэт цугладаг, аюул тохиолдвол зэрлэг араатан амьтад шиг хурдан алга болдог. Их цэрэгтэйгээр тэднийг мөшгөн дарна гэдэг боломжгүй. Бага хүчээр араас нь явсан ч тэдэнтэй тулгарна гэдэг бас боломжгүй” гэсэн яриа гарсан ч Шицзу хаан 425 онд Жужанчуудын уулгалж довтлохыг зогсоохын тулд их цэргээ 5 зам болгон хувааж умард зүг морджээ. Энэ довтолгоонд Жужан улсаас Вэй улсыг дагасан Люйдафэй, Юэбодафэй нар оролцсон байна.
Вэйн хаан Шицзу говийн урд захад ирээд их хөсгөө орхиж, 15 хоногийн хүнс бэлтгэн хөнгөн морин цэргээр довтлоход Татар хаан гэдрэг нутгийн гүнд ортлоо зугтжээ. Энэ үед Жужаны зүүн гарын захирагч Татар хааны дүү Пили цэргээ ахынхаа цэрэгтэй нийлүүлэхээр явж байгаад Вэйн цэрэгт цохиулан баруун зүгт зугтсан ба Татар хаан ч энэ мэдээг сонсон гэр тэргээ шатаан баруун зүг зайлжээ. Вэй улсын хаан Татар хааныг үхсэн гэж олзны хүнээс сонсч, буцахдаа өндөр тэрэгтнийг довтлон сая гаруй адуу, үхэр, хонь олзлон дээрэмдсэн байна. Гэвч удалгүй Жужанчууд Татар хааны зарлигаар Вэй улсын хилд довтлох болжээ. Учир нь 427 онд Тоба Вэй улс Хүннүгийн үлдэгдэл аймгуудтай тулалдан ялагдаж, хаан нь шархдан олон цэргээ олзлуулаад байсан юм.
428 оны 8 сард Татар хааны хүү түм илүү морьт цэргээр Вэйн хилд халдан довтолж урагшлахад, Вэй улсын эрхшээлд ороод байсан өндөр тэрэгтнүүд тэдний өөдөөс довтлон хөөсөн байна.
429 онд Вэй улсын хаан бэлтгэлээ сайн хангаад, өөрийн биеэр 100 мянган цэрэг удирдан Жужан нарыг бут цохихоор довтлов. Тоба Вэйн цэрэг говьд хүрээд цэргээ хөнгөлж, хөнгөн морьт цэрэгтэйгээр гавшгайлан говийг гаталжээ. Татар хаан дайсны цэрэг улс орон луу нь довтлон ирж байгааг огт мэдээгүй тул ямар нэгэн арга хэмжээ авч чадаагүй байна. Дайснууд Хэрлэн гол хүрэх үед л Татар хаан мэдсэн бөгөөд гэр тэрэгнүүдээ шатааж, мөрөө буруулан албат нараа аван яаруу сандруу зугтжээ. Вэйн цэргүүд түүний ул мөрийг ололгүй хоосон хоцорсон байна.
Харин Жужан улсын зүүн хэсгийг захирч байсан Пили ахдаа туслахаар мордсон боловч Чан Сунханы удирдсан Вэйн цэрэгтэй тулгарч үлэмж хохирол амссан байна. Тус тулаанд Жужаны 100 гаруй ноёд язгууртнууд алуулжээ.
Тоба Вэйн хаан Шицзу өөрийн цэргийн хамт Хэрлэн голыг даган баруун тийш Татар хааныг мөрдөн 7 сар гэхэд Туул гол хүрээд, цэргээ жижиг ангиудад хуваан, ой тайгаар самналт хийснийг хятад сурвалжид зүүнээс баруун тийш 5000 мод, урдаас хойшоо 3000 мод өргөнтэй газар самналт хийсэн гэж тэмдэглэжээ.
Энэ үед Жужанчуудын хүчин суларсныг мэдсэн өндөр тэрэгтнүүд Татар хааныг довтолж, 3000 мянган эрчүүд болон тоолж баршгүй их зэвсэг, агт морь олзолсон байна. Жужаны ард олон тарж бутран уул хөндийд нуугдан, үхэр мал нь харах эзэнгүй талаар нэг бэлчиж байсан гэдэг.
Хүндээр ялагдаж, гашуун зовлонд унасан Татар хаан өвчин олж, улмаар 429 оны намар тэнгэрт хальжээ. Түүнийг амьд сэрүүн байх үеэс л албат харъяат, үр удмыг нь татарынхан гэж нэрлэж байснаас хожим Татар гэдэг Монголын томоохон аймгийн нэр болон түүхэнд үлдсэн байдаг. Татар хааны дараагаар түүний хөвгүүн Энгүдэй (429-444 он) Тэнгэрийн гэх өргөмжилсөн нэртэй хаан суусан байна.
No comments:
Post a Comment