"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе. /32-39/

32. Удалгүй Тэнхлэг горхин өөд нэгэн хүн айсуй. Хүрч ирвэл Бодончар мөн. Буха Хатаги ах нь таниж аваад, Онон мөрөн өөд дагуулан давхив.

33. Бодончар, Буха Хатаги ахынхаа  хойноос даган хатирч явангаа өгүүлрүүн: "Ахаа хүн тэргүүнтэй, дээл захтай сайн" гэвэл ах нь тэр үгийг хайрхарсангүй.

34. Бодончар мөн үгийг хоёр дахь удаа өгүүлбэл ах нь хариу эс хэлэв. Мөн үгийг гурав дахиа хэлэхэд ах нь өгүүлрүүн: "Чи юунд энэ үгийг дахин! дахин өгүүлнэ." 

35. Бодончар өгүүлрүүн: "Тугаарын (саяын) Түнхэлэг горхиноо бүхий иргэд эзэнгүй, их бага, сайн муу, толгой шийр цөм нэгэн адил чацуу байна. Ийм хялбар иргэн тул тэднийг бид эзэлж авъя." гэв.

36. Ах нь өгүүлрүүн: "За тийм бол гэртээ хүрч, ах дүү нартайгаа зөвлөлдөж, тэд иргэнийг эзэлье" гэж,

37.Гэртээ хүрээд ах дүү нартайгаа хэлэлцэж мордов. Тэргүүлэн Бодончарыг илгээв. 

38. Бодончар тэргүүлэн явж нэгэн жирэмсэн эмийг барьж "Чи юун хүн үү" гэж асуувал тэр эм өгүүлрүүн:" Би Жарчиуд андахан урианхай хүн" гэв. 

39. Тэндээс ах дүү тавуулаа тэд иргэнийг довтолж, адуу малыг авч, хүн ардыг зарц болгов.

 

"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе. /24-31/

 

24. Бодончар урагт үл тоологдох атал, энд юу хийж сууна гээд гол дайрт, годил сүүлт орог шинхул морио унаж, үхвэл үхье, амьдарвал амьдаръя хэмээн Онон мөрөн рүү зорьж одов.  Тэндээ Балжийн арал гэдэг газарт хүрч, өвсөн эмбүүл гэр барьж суув.

25. Тэгж байтал хар хур шувууг бор харцага барьж идэхийг үзэж, гол дайрт, годил сүүлт орог морины хялгасаар урхи хийж, тэр бор харцагыг барьж авчрав. 

26. Бодончар идэх юмгүй тул чонын гууд хорисон гөрөөсийг мярааж харван алж идэх буюу чонын идсэн сэгийг түүж, гэдсээ хооллон, харцагаа тэжээсээр тэр он гарав.

27. Хавар болж нугас ирэх цагт харцагаа сойж тавиад, галуу нугас олныг алж, идэж үл барах тул

     Мөчир бүрээс

     Мөч гуя өлгөж

     Хожуул бүрээс

     Хоёр гурван шувуу өлгөсөн нь ялзрах болов.

28. Битүү модот уулын хяраас нэгэн бүлэг иргэн Түхэлэг горхин руу нүүж ирэв. Бодончар харцагаа тавин өдөр бүр тэр иргэнд очиж, цэгээ гуйж уугаад, шөнө өвсөн эмбүүл гэртээ ирж хонох бүлгээ. 

29. Тэд иргэн Бодончарын харцагыг гуйвал эс өгөв. Тэд иргэн Бодончарыг хэн юун хүн гэж асуухгүй, Бодончар бас тэр иргэдийг юун иргэд гэж асуухгүй явна.

30. Гэтэл Буха Хатаги ах нь Бодончар мунхаг дүүгээ энэ Онон мөрөн рүү одлоо гэж нэхэн ирж, Түнхэлэг горхинд нутаглах тэд иргэнд хүрээд, тийм морьтой, тийм хүн үзэгдэв үү хэмээн сурвал,

31. Тэд иргэн өгүүлрүүн: "Өдөр бүр нэгэн хүн манд ирж эсэг (цэгээ) ууж одно. Тэр хүн ба түүний морь чиний сурдагтай адил байна. Түүнд нэгэн харцага бий. Тэр шөнө хаана хонодогийг мэдэхгүй. Баруун хойноос салхи салхилбал түүний харцагаар бариулсан нугас галууны өд сөд нь цас мэт бутарч хийсч ирнэ. Бодвол түүний гэр холгүй биз. Одоо түүний ирэх цаг болов. Хоромхон хүлц."гэв. 

"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе /19-23/

19. Хаврын нэгэн өдөр хонины хатсан мах чанаж Бэлгүнүтэй, Бүгүнүтэй, Буха Хатаги, Бухату Салжи, Бодончар мунхаг таван хөвүүндээ идүүлээд, тэднийг зэрэгцүүлэн суулгаж, хүн бүрд нэжгээд мөс (сум) -ийг "хугалахтун" хэмээж өгвөл амархан хугачиж орхив. Бас таван мөсийг нийлүүлж баглаад хугал гэж өгвөл тавуулаа дараалан оролдож хугалж чадсангүй.

20. Үүнд Алунгуа эх өгүүлрүүн: "Бэлгүнүтэй, Бүгүнүтэй та хоёр намайг энэ гурван хөвүүнийг яахин төрүүлэв, хэний хөвүүд бол хэмээн сэжиглэн хэлэлцэнэ. Сэжиглэх чинь зөв.

21. Гэвч та нар учрыг мэдэхгүй байна. Шөнө бүр цагаан шар хүн, гэрийн өрх тотгоор гийгүүлэн орж ирээд, миний хэвлийг илбэж, түүний гэгээ гэрэл нь миний хэвлийд шингэх бүлгээ. Тэр хүн гарахдаа наран сарны хилээр (заагаар) шар нохой мэт шарвалзсаар гарч одно. Та нар дэмий яахан өгүүлнэ. Түүнээс үзвэл тэнгэрийн хөвүүд биз. Хар тэргүүт хүнтэй адилтгаж яахин болно. Хамгийн хаад болох цагт харц хүн сая учрыг мэднэ" гээд,

22. Бас Алунгуа, таван хөвүүнээ сургаж өгүүлрүүн: " Та таван хөвүүн миний нэгэн хэвлийгээс төрсөн бус уу. Та нар ганц ганцаар салбал нэжгээд сум мэт хүнд хялбархан дийлэгдэнэ. Та нар эв эеээ нэгтгэвэл тэр багласан таван сум мэт бат бэх болж, хэнд ч хялбар дийлэгдэхгүй болно" гэв. Тийн байтал Алунгуа эх үгүй болов. 

23. Эх Алунгуаг үгүй болсны хойно ах дүү тавуулаа, адуу малаа хуваах болж, Бэлгүнүтэй, Бүгүнүтэй, Буха Хатаги, Бухату Салжи дөрвүүлээ эд юмаа хувааж аваад, дүү Бодончар мунхагийг ядуу хэмээн урагт үл тооцож, хувь эс өгөв.

 
 

"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе./12-18/

12. Түүний хойно нэгэн өдөр Добун мэргэн Тогоцог өндөр дээр гөрөөлөхөөр гарвал, ой дотор нэгэн урианхай хүн гунжин буга алаад хавирга, цоройг шарж байхад уулзаж,

13. "Нөхөр шоролгодоо" (анчны олзноос хүртэх хувь. Я.Цэвэл )  гэж Добун мэргэн хэлбэл, тэр хүн уушги, зүлд ба арьсыг өөрөө авч бусдыг цөм Добун мэргэнд өгөв. 

14. Добун мэргэн тэр бугын махыг ачиж явтал, замд хүүхдээ хөтөлсөн нэгэн ядуу хүн учрав.

15. "Чи юун хүн бэ?" гэж Добун мэргэн асуувал, тэр хүн өгүүлрүүн: "Би Малиг баяудын хүн. Одоо би ядарч явна. Тэр гөрөөсний махнаас надад өг. Би энэ хөвүүнээ чамд өгье" хэмээвэл, 

16. Добун мэргэн зөвшөөрч, бугын өрөөсөн гуяыг тэр хүнд өгч, хөвүүнийг авч ирж, гэртээ зарцлах болов.

17. Тийн байтал Добун мэргэн үгүй болов. Добун мэргэнийг үгүй болсны хойно түүний гэргий Алунгуа бэлбэсэн бөгөөтөл Буха Хатаги, Бухату Салжи, Бодончар мунхаг нэртэй гурван хөвүүн төрүүлэв. 

18. Урьд Добун мэргэнийг амьд бүхий цагт төрсөн Бэлгүнүтэй, Бүгүнүтэй хоёр хөвүүн, эх Алунгуагаас эчнээ өгүүлрүүн: "Бидний эх ойр төрлийн эрэгтэй хүн үгүй ба эргүй бөгөөтөл энэ гурван хөвүүнийг төрүүлэв. Гэр дотор ганц Малиг баяуд овгийн зарц хүн байна. Энэ гурван хөвүүн түүний хүүхэд биз" хэмээн эхээс далд хэлэлцэхийг нь Алунгуа мэдээд 

"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе. /6-11/

 

6. Дува сохор өгүүлрүүн: тэр нүүдэл иргэний дотор, тэрэгний мухлагийн өмнө нэгэн сайхан охин сууж явна. Хүний гэргий болоогүй бол Добун мэргэн дүү чамд гуйж гэргий болгоё гээд, түүнийг үзүүлэхээр Добун мэргэн дүүгээ илгээв.

7. Добун мэргэн тэр нүүдэлд хүрч, охиныг үзвэл үнэхээр алдартай, гуа сайхан охин бөгөөд хүний гэргий болоогүй ажээ. Нэр Алунгуа гэнэ.

8. Энэ охин Хори түмэдийн ноён Хорилардай мэргэний гэргий Баргужин гуагаас Хори түмэдийн нутаг Ариг ус гэдэг газар төржээ. Түүний эх Баргужин гуа бол хол газрын Баргужин төхөмийн эзэн Баргудай мэргэний охин бүлгээ. Тэр бүлэг иргэн бол Холирадай мэргэний иргэд ажгуу.

9. Хорилардай мэргэн, Хори түмэдийн газарт булга хэрэм зэрэг ан гөрөөс агнахаа хориглон булаалдаж, харилцан муудалцаад салж, Хорилар овогтон болоод, Бурхан Халдун ууланд ан гөрөөс элбэг гэж сонсож, Бурхан Халдуны эзэн бурхан босгосон Шинж баян урианхайтай уулзахаар нүүж ирсэн ажгуу. Энэхүү Хори түмэдийн ноён Хорилардай мэргэний охин, Ариг уснаа төрсөн Алунгуаг гуйж, Добун мэргэний гэргий болгосон ёс тийм ажээ.  

10. Алунгуа Добун мэргэнд ирээд Бүгүнүтэй, Бэлгүнүтэй гэдэг нэртэй хоёр хөвүүнийг төрүүлэв.

11. Дува сохор ах нь дөрвөн хөвүүнтэй бүлгээ. Дува сохорыг үхсэний хойно түүний дөрвөн хөвүүн Добун мэргэнийг авга гэж үзэхгүй дормжилж, салж нүүгээд дүрвэд овогтон болов.

 

"Монголын нууц товчоо" Тэмүжиний уг гарал ба бага насны үе /1-5/

1. Чингис хааны язгуур, дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ чино, гэргий Гуа маралын хамт тэнгис далайг гаталж ирээд, Онон мөрний эх Бурхан Халдун ууланд нутаглаж, Батцагаан гэдэг нэгэн хөвүүн төрүүлжээ. 
 

2. Батцагааны хөвүүн Тамача, Тамачийн хөвүүн Хоричар мэргэн, Хоричар мэргэний хөвүүн Уужим буурал, Уужим бууралын хөвүүн Саль Хачау, Саль хачаугийн хөвүүн Ихнүдэн, Ихнүдэний хөвүүн Шимсочи, Шимсочийн хөвүүн Харчу.

3. Харчугийн хөвүүн Боржигидай мэргэн бүлгээ. Боржигидай мэргэний гэргий Монголжин гуа, түүнээс төрсөн хөвүүн Торголжин баян. Торголжин баян Борогчин гуа гэргийтэй. Боролдой Суяалби гэдэг залуу зарцтай, дайр, бор хоёр хүлэг морьтой бүлгээ. Торголжин баяны хөвүүн Дува сохор, Добун мэргэн хоёр бүлгээ.

4. Дува сохор магнай дундаа ганц нүдтэй, гурван нүүдлийн газрыг харах бүлгээ.

5. Нэгэн өдөр Дува сохор Добун мэргэн дүүтэйгээ Бурхан Халдун уулан дээр гарав. Дува сохор Бурхан Халдун дээрээс харвал Түнхэлэг горхин руу нэгэн бүлэг иргэн нүүж айсуй.