Өвөг Монголчууд - Дунху

Монгол нутаг дахь нүүдэлчин ард түмнүүдийг хятад сурвалжид;

-Шангийн (- -НТӨ 1045 он) үед гүйфан

-Баруун Жоу улсын (НТӨ 1045 – НТӨ 771 он) үед сяньюнь, жун буюу нохой жун, баруун жун, уулын жун, сүжун

-Зүүн Жоу улсын (НТӨ 771 – НТӨ 475 он) үед ди буюу улаан ди, цагаан ди, умард ди

-Байлдаант улсуудын (НТӨ 475 – 221 он)үед ерөнхийд  нь ху хэмээн нэрлэдэг ч дотор нь дунху, линьху, хүннү, лоуфань гэж ялгаж салган, нэрлэж бичиж иржээ. Сяньби нарын өвөг болох 

Дунху нарын дунху  гэдэг нь дун гэдэг нь дорнод, ху гэдэг нь бүдүүлэг гэсэн үг аж. Дунху нар Хүннүгийн зүүн талд оршин байсан тул ийнхүү дорнод ху хэмээжээ. Хүннү Дунху нарын хил хязгаарын тухай “Түүхэн тэмдэглэл”-д Хүннү Дунхугийн хооронд 1000 гаруй ли газар хүн нутагладаггүй зэлүүд газар буй.Түүний захаар оуто ( хил хамгаалах алба) байгуулан сууцгаана” гэжээ.

Дунху гэдэг нэр түүхэнд анх Байлдаант улсын үед бичигдсэн “Ижоу судар”-т анх гардаг нь; “Дунху шар хүрэн байвгай өргөн барив. Уулын жун жунгийн буурцаг өргөв” хэмээжэхүй. Энэ нь дунху нарын хамгийн анхны мэдээ аж. Түүнчлэн “Ижоу судар”-ын тайлбарт “ Дунху хэмээгч нь зүүн хойдын харь буюу Хүннү,  Дунху  нь Бэйдигийн өөр нэрийдэл ажээ” гэж тэмдэглэсэн байдаг.

Модунь НТӨ 209 онд Хүннү гүрнийг байгуулахдаа хүннү, дунху, юэжи улсуудын төр ёсны уламжлал дээр тулгуурлан байгуулсан билээ. Тиймээс НТӨ 209 оноос өмнө Хүннү, Дунху, Юэжи улсууд зэрэгцэн оршиж байсан бөгөөд Модунь хүннүгийн манлайлал дор эдгээрийг нэгтгэн эрхшээлдээ оруулж, гүрэн болон өргөжсөн байна.

НТӨ 4-р зууны үед дунху, хүннү нарын ху нар ихээхэн хүчирхэг байсан тул Байлдаант улсуудын ванлигууд нүүдэлчдээс үлгэр авч, нүүдэлчдийн хувцас өмсөж, харваж намнахыг сурч морин цэрэг байгуулж байв. Хувцсаа өөрчилж, харваж намнахыг сурсан Жао ванлиг төдийгүй бусад ванлигууд  нүүдэлчдийг умард зүг шахан, газар нутгийг нь эзлэн авах бодлого явуулж эхэлжээ. 

“Түүхэн тэмдэглэл”-ийн “Хүннүгийн шастир”-т;

“Янь улсын мэргэн жанжин Цинь Кай гэж байжээ. Ху нарт барьцаанд байсан бөгөөд ху нар түүнд их итгэдэг байв. Буцаж ирсний дараа дунхуг гэнэдүүлэн цохиж явуулав. Дунху нар 1000 илүү ли (400 км) ухрав” хэмээн тэмдэглэсэн байна. Энэ үйл явдал НТӨ 270-260 оны үед болсон гэж үздэг.

Дунхугийн бүрэлдхүүнд сяньби, ухуаны хүчирхэг холбоо байсан бөгөөд эдгээрт ухуань, тоба, муюн, тогон, цифү, түфа, күмоси, юйвэнь, жужан, хятан нар багтаж байв. Дунху нь хүннүгээс дутуугүй хүчирхэг байсан талаар сурвалжид тодорхой өгүүлсэн байдаг. 

“Түүхэн тэмдэглэл”-ийн “Хүннүгийн шастир”-т “Энэ үед Дунху хүчирхэгжин, Юэжи цэцэглан мандаж байсан бөгөөд хүннүгийн шаньюй Түмэн байв” хээмээснээс гадна “Зинь улсын судар”-ын 108-р бүлэг “Муюн Гүйн намтар”-т “Дунху нар Хүннүтэй нэг зэрэг мандан гарсан бөгөөд нум сумт цэрэг 200000 гаруй буй. Зан заншил, түшмэдийн цол нь хүннүтэй адил” гэжээ. Эдгээр мэдээ нь дунху нар хүчирхэг армитай байсан төдийгүй олон зэрэг дэв бүхий түшмэдтэй байсныг баталдаг.

НТӨ 209 онд Модунь эцэг Түмэн шаньюйгаа егүүтгэн шаньюй болоход Дунху улс төрийн дарамт үзүүлэн Түмэн шаньюйн хайртай аргамаг хүлэг мөн хайртай хатна өгөхийг шаардахад Модунь шаньюй өгсөн нь Модуний тактик байсан байсан боловч  нөгөө талаар Дунху нарын хүчирхэгийг харуулна. Улмаар Дунху  нар  хилийн дагуух орхигдсон газрыг авахыг санаархахад Модунь “Газар бол улсын үндэс” хэмээн өгөхөөс татгалзан гэнэдүүлэн довтолжээ. Дунху нар түүнийг довтолно гэж бодолгүй бэлтгэлгүй сууснаас  бут цохигдсон байдаг.

“Монголын эртний түүх” “Сяньби”