Монголын Юань улсын хаад – Гэгээн хаан Шадбал

Буянт хаан Аюурбалбадын хөвүүн Шадбал 1303 онд төрсөн бөгөөд  Аюурбалбад  хаан  өөрийн ах Хайсан хүлэг хаантай тохирсон, ээлжилж өөрсдийн удмаас хаан сууринд залж байя гэсэн тохироог умартан 1316 онд Шадбалыг үеэл ах Хүслэнгийн оронд хунтайжид өргөмжлөн алтан тамга шагнажээ.

Шадбал 1312 оноос  Аюурбалбад хааны дөрвөн ээлж хишигтэн цэргийг захирч байснаа хунтайж өргөмжлөгдсний  дараа ордны хэргийг хамаарч байгаад 1319 оноос цэргийн яамны ерөнхийлөн захирагч болжээ.

1320 онд Буянт хаан хүнд өвчилсөнд Шадбал ихэд санаа зовж шөнөжин хүж асаан “Эцэг хаан өршөөл энэрэлтэйгээр төрийг засч дэлхий дахиныг амгалан болгов. Иймээс эцэг хааныг эгнэгт улс иргэний эзэн болохын төлөө би оронд нь үхье. Мөнх тэнгэр өршөөж ажаам уу” хэмээн залбиран сууж байсан гэдэг.

Мөн онд эцэг хаанаа нас барахад гашуудлын ёсыг гүйцэтгээд их сууринд сууж  олон хэрэгтэнд өршөөл үзүүлэн  төрийн хэргийг  засч эхэлсэн байна.

Шадбал хаан өөрийн багш Тэмүдэрийг баруун гарын чинсанд өргөмжлөн  хилийг сахисан олон жанжин цэрэгт зэрэг хэргэмийг нь ялган алт мөнгө эд агуурс шагнаад улсын сангийн зоосоор 5 түмэн хонь, 10 түмэн морь худалдан авч монгол нутгийн ядууст түгээн өгчээ.

1321 оны цагаан сараар Шадбал хаан дотоод ордондоо асар сүлжин олон өнгийн зул асаахыг тушаахад доод түшмэл нь “Хубилай хаан их сууринд  30 гаруй он суухдаа шинэ жил орох бүр галаас сэргийлж зул асааж явахыг хориглон цаазалдаг байсан билээ. Гэтэл одоо ордон дотор олон зул асаавал өчүүхэн наадмын төлөө их зовлонг үүсгэж мэдэх юм. Түр цагийн зугаа цэнгэлийг тэвчиж үүрдийн тансаг  жаргалыг бодвол зохино” хэмээхэд  хаан ихэд магтан шагнасан байна.

Шадбал хаан нэгэн удаа зүүн гарын чинсан Байжугаас  “Бурхны сургаалаар дэлхий дахиныг засаж болох болов уу” гэхэд чинсан “ Бурхны сургаалаар бол хүн бүр сэтгэлээ ариутгаж, гагцхүү өөрийн биеэ засаж болно. Гэтэл хаан болсон хүн зөвхөн өөрийн биеэ засаад, дэлхий дахиныг засахгүй бол улс гэр эвдрэхэд хүрнэ” гэжээ.

1323 оны зун Шадбал хаан өвгөдийн сумийг эргэж яваад Чингис хаан  болон Хубилай хааны үлдээсэн нөхөөстэй хоёр цагаан бөс дээлийг үзээд санаа алдаж “Урьд миний өвөг дээдэс  анх төрийг үүсгэн байгуулахад ийм муу нөхөөстэй хувцсыг өмсөж явсан байжээ. Үүнийг би яахан аймшиггүй хэрхэн мартаж болох вэ!” хэмээв.

1323 оны 8 сард Шадбал хааныг дээд нийслэл Шанду хотоос Дайду руу аялан явах зам зуур Тэгш ноён тэргүүтэй ноёд эхлээд Мухулайн удам  чинсан Байжуг алж дараа нь Шадбал хааныг хороожээ.  Түүнийг нас нөгчсөн хойно Гэгээн хаан хэмээн өргөмжилсөн.