Сүлдүс аймгийн хүлэг Чулуун

Их эзэн Чингис хаанд  дөрвөн хүлэг Боорчи, Мухулай, Борохул,Чулуун дөрвөн нохос Хубилай, Зэлмэ, Зэв, Сүбээдэй хоёр хошууч Жорчидай, Хуйлдар зэрэг олон үнэнч нөхөр дайчид байлаа.

Чулуун бол сүлдүс аймгийн Сорхон шарын хоёрдугаар хөвгүүн. Сүлдүс аймаг бол Төрлөгин монгол аймаг болох ба өөрийн нутагт тал дүүрэн ургах өвсний нэрээр ийнхүү нэрлэгджээ. Сорхон шар тайчууд аймгийн Төдүгэгийн харъяат бөгөөд Төдүгэ бол тайчуудын нэгэн салбарын тэргүүн ба Хадаан тайжын хүү аж.

1177 онд Тэмүжин тайчуудад баригдан зүдэж явахдаа Сорхон шар түүний хоёр хөвгүүн Чимбай, Чулуун болон охин Хадааны туслалцаатайгаар мултран гэртээ харьснаа ямагт санаж хожим:

“Намайг өчүүхэн цагт тайчуудын Таргудай Хирилтуг, ах дүү нартайгаа нийлж атаархан барих хөвүүн Чулуун Чимбай нар, намайг ах дүү нартаа атаархагдсан ажээ гэж нууж, охин Хадаанаар асруулж  байгаад тавьж илгээсэн бишүү. Чиний тэр ачийг би харанхуй шөнө зүүдэндээ бодож, гэгээн өдөр цээжиндээ санасаар явсан билээ. Дараа нь тайчуудаас надад баахан удаж ирэв. Одоо соёрхлыг єгье. Ямар соёрхлыг хүсч байна?" хэмээн Сорхон шард соёрхол хайрласан тухай “Монголын нууц товчоо”-нд  тодорхой дурссан байдаг.

цагт Сорхон шарын

Чулуун бол идэрхэг дайчин эрэмгий баатар бөгөөд нэгэн удаагийн байлдаанд  мориноосоо унахад дайсан этгээд түүнийг дуусгахаар мориороо гишгүүлэн гарахад Чулуун  гэнэт босон жадаа барин гэнэдүүлэн дайрч  түүнийг устгаж байхыг харсан Чингис хаан “Дайтаж байхад мориноосоо унаад дахин байлдах хүн ямар тэнхээтэй байх вэ? Морьтонтой тулалдаад толгойг нь авсан явганыг би хараагүй. Энэ баатартай адил хүнийг би үзээгүй” хэмээн шагширсан  тухай

Рашид-аддины “Судрын чуулган”-д өгүүлжээ.

1206 онд их Монгол улс байгуулагдсны дараа их хаан Чулууны эцэг Сорхон шарыг наян найман гавъяатны хорин долдугаарт шагнаж мянганы ноён болгон  олсон олз, агнасан ангаа өөртөө авч байхыг соёрхон  есөн удаа осол гаргавч яллахгүй хэмээн зарлиглаж тэдний удмынханд Сэлэнгийн нутагт газар дархлан өгчээ.

Мөн Чулуун нарт "Урьд Чулуун Чимбай та хоёрын хэлж байсныг яаж мартах вэ? Чулуун Чимбай та хоёр санаснаа хэлье гэвэл, дутуугаа гуйя гэвэл дам хүнээр бүү хэлүүлж бай. Өөрийн биеэр уулзаж, өөрийн амаар санаснаа хэлж, дутсанаа гуйж бай" гэж зарлиг болсон.

Хүлэг баатар Чулуун хожим Өгөөдэй хааны үед Алтан улсыг дайлах дайнд оролцож явжээ.

Өстөн дайсныг дарахад

Өмөг түшиг болсон

Өлгий нутгаа нэгтгэхэд

Өрлөг хүчээр зүтгэсэн

Харьтан дайсныг дарахад

Хатан зүрхээр хатгалдсан

Хамаг монголыг тохинуулахад

Халшрашгүй тэмцсэн Чулуун минь хэмээн их эзний магтсан хүлэг баатар Чулуун.