Жарун хааны өмнөх үеийн Жужан (Нирун) улсын улс төрийн байдал

Жужан нарын талаар Вэй улсын бичигт “Жужан Дунхугийн удам, овог нь юйцзюлюй. Ливэй (220-277 он) хааны засаглалын сүүлээр тонуул хийж явсан морьтонгууд хөмсөгнөөсөө ургасан үс нь толгой дээгүүр нь бүрхсэн боолыг барьжээ. Тэр өөрийн нэр угсаагаа санахгүй байсан учраас түүний эзэн Мугулюй гэж хоч өгчээ. Мугулюй гэдэг нь мүгэлэн буюу мухар толгойт гэсэн утгатай. Мугулюй нь юйцзюлюй ойролцоо дуудагддаг учир юйцзюлюйг өөрийн овог болгосон “ гэжээ. Мөн Жужаны толгойлогч Амгай 524 онд Сяньбийн табгач (тоба)  нарын байгуулсан Умард Вэй улсын хааны ордонд эзэн хаан Сяо Мин (516-528 он)-тэй уулзах үедээ “Таны албатын өвөг дээдэс угтаа их Вэй улсаас гаралтай” гэхэд эзэн хаан “Бид энэ тухай мэдэж байгаа” гэж хариулсан нь тэмдэглэгдэн үлджээ. Эндээс Дунхугаас гаралтай тоба аймагтай Жужанчууд гарал нэг болох нь харагдаж байна.

Мугулюй эрийн цээнд хүрээд боолоос чөлөөлөгдөж морин цэрэг болжээ. Табгачийн эзэн Илу Муди (308-316 он) хааны үед дайчилгааны товоос хожимдож, цаазаар авахуулах болсон тул Мугулюй зугтаж уудам говийн хавцалд нуугдан зугтагчдыг цуглуулан 100 гаруй хүнтэй болоод Шуньтулинь хүрээг түшжээ.

Мугулюйг үхсэний дараа хүү Чаругуй нь эрэлхэг дайчин, шийдмэг хүн байсан тул юуны түрүүн Мугулюйн хүрээг авч өөрсдийгөө Жужан (Нирун) хэмээн нэрийджээ. Ийнхүү 260-317 оны үед явагдсан Умард Хүннү улсын задралын дараа хятадын умард хил орчмоор нутаглагч тархай бутархай байсан нүүдэлчдийн угсаатны янз бүрийн нэгжүүдийг нэгтгэх эхлэл тавигджээ. Жужан улсын эхлэл болсон энэ үйл явдал 316-330 оны орчим болсон бөгөөд Мугулюйн хүрээгээр цөм болсон монгол хэлт аймгууд, Жужанчууд нэрийн дор  ийнхүү улс үүсгэн бүрэлдэж эхэлжээ. Хүннүгийн дараа өөрсдийн гэсэн толгойлогчтой, өмч хөрөнгө бэлчээртэй нүүдэлчдийн хэдэн зуу хүрээ сурвалжид дурдагддаг бөгөөд тэдгээрээс зөвхөн хэдхэн хүрээ түүхэнд нэрээ үлдээжээ.

Чаругуйн хүрээ говийн урд захад зусаж, түүний ард өвөлжих зэргээр эртний нүүдэлчдийн босоо шугамаар нүүдэллэж байв. Чаругуй хүрээгээ мэдэх болсон цагаас л Табгач (Тоба) Вэй улсад адуу мал, булга, үнэгний арьсаар жил бүр алба барьдаг байв. Тэр үед Вэй улсад алба барьдаг нүүдэлчдийн хүрээ, улс 170 орчим байжээ.

Чаругуйн дараа түүний хүү Тоногой хаант төрийн дэг ёсны дагуу эцгийнхээ орыг залгав.Тоногойн дараа Бутай, түүнийг үгүй болсны хойно хүү Дэсүгэн төрийн хэргийг явуулжээ.

Дэсүгэний ахмад хүү Битүбат түүний хууль ёсны залгамжлагч байв. Гэтэл тэрээр өөрийн дүү нар болох Онгудай, Пухунь нартай тодорхой шалтгааны улмаас муудалцжээ. Ингээд Битүбат улсынхаа дорнод хэсгийг, Онгудай Пухунь нар баруун хэсгийн хүрээнүүдээ хуваан мэдэх болжээ.

Сяньби нарын Табгач Вэй улсын хаан Чжао Чэн нас барсныг далимдуулан Онгудай,  Өмнөд Хүннүгийн язгууртан Лю Вэйчэнтэй хамсан  Табгач нарын Вэй улсын эсрэг босжээ. Жужанчуудын эсрэг Вэй улс цэрэг хөдөлгөн Наньчуан уулын дэргэд ширүүн тулалдаан хийсэн байна. Энэ тулалдаанаас үлдсэн цэргээ аван Битүбат болон нэгэн хүрээний толгойлогч Уцзи нар зугтан нүүр буруулан оджээ. Тэдний араас Табгачийн Чансунь Сун, Чансунь Фэй нар мөрдөж Уцзийг даран цаазалж, Битүбатыг буун өгсөнд, гэрт нь буцаажээ.

Чаньсун Фэй Онгудайн хөвгүүд болох Цзэгуйчжи, Хэдохань, Жарун, Хулью нарыг олон хүрээнүүдээр тараан байрлуулав. Онгудай өөрөө баруун зүг цаашлан зугтсан ч Бана уулын орчим гүйцэгдэн табгач хааны хатуу хяналтан дор суужээ.

Энэ үйл явдлын дараа Хэдохань, Жарун нар дахин бүх хүрээгээрээ баруун зүг чиглэсэн их нүүдлийг эхлүүлсэн байна. Чаньсун Фэй жанжин эсэргүүцсэн бүхнийг хатуу шийтгэн, Онгудайг хороон, түүний бага хүү Хулюй буюу Хөхлүдийг амьд үлдээжээ.

Сурвалжид өгүүлснээр 394 онд Хэдохань, Жарун нар эцгээ орхин баруун зүг харъяатаа аван дахин буруулжээ. Чансунь Фэйгийн хөнгөн морьт цэргүүд Шанцзюнь тойргийн Бана ууланд тэднийг гүйцэн Хэдоханийг цавчин хороож, бүх харъяатыг нь хүйс тэмтэрчээ. Жарун амь мултран зугтаж, авга ах Битүбатын хүрээг бараадсан байна.

Битүбат урилгагүй зочноо арга буюу өөрийн өргөөнөөс урагшаа 500 мод (250км)  газар суулгажээ. Ингэхдээ Жаруны зүгээс элдэв самуун өдөөх, харъяатуудынх нь сэтгэл санааг урвуулах үйлдэл гаргаж болзошгүй гэж өөрийн 4 хүүгээр давхар мануулжээ. Битүбатын энэ үйлдэл нь табгач нарын Вэй улсаас хараат бус бие даан улс орноо мэдэж байсныг давхар нотолдог ч даанч энэ байдал удаан үргэлжлээгүй бөгөөд Жарун Битүбатын сэрэмж алдсныг далимдуулан 4 хөвгүүнийг нь барин авч, өөрийнх нь хүрээг довтлоход бусад хөвгүүд нь үлдсэн хүмүүсээ авч Өндөр тэрэгтний хулюй хүрээг бараадан оджээ.

Жарун Битүбатыг өршөөсөн дүр үзүүлж, тавьж явуулахаар шийдсэн  нь түүний дийлэнх харъяатууд хөвгүүдийг нь даган мөнхийн өрсөлдөгч өндөр тэрэгтний зүг одсон бөгөөд хүчээр авах эрсдэлтэй алхам хийснээс эцэг дээрээ ирэх цагийг нь анах нь хялбар байв. Үнэхээр ч түүний санаснаар болж сарын дараа хөвгүүд нь Битүбат дээр уван цуван ирэхэд, нууцаар цэрэг хуралдуулан гэнэдүүлэн дайрч Битүбатыг хороожээ. Энэ үйл явдлын дараа Битүбатын Цибауцзе нарын 15 хүүхэд нь Табгачийн Тай-цзу хааны мэдэлд орохоор ирсэн байна.  Тай-цзу хаан тэднийг хүлээн аваад Цибауцзе-г алс газрыг тохинуулагч Пинцзи хоу цол хүртээжээ.

Жарунд Битүбатын хийгээд түүний хөвгүүдийн бүх хүрээнүүд үлдсэн бололтой байдаг. Учир нь өндөр тэрэгтнээс нүүн ирээд удаагүй, хөвгүүдийнх нь эзэмшил төвхнөж амжаагүй байхад Жарун гэнэт довтолсон тул ард иргэдээ аван одох байтугай тэд өөрсдөө хэрхэн Жаруны гараас мултарсан нь тодорхойгүй. Магадгүй Жарун ард иргэдийнх нь эсэргүүцэл тэмцэл гарахаас болгоомжилж тэднийг цаазлалгүй Табгачийн зүг хөөн явуулсан байж мэднэ. Жаруныг хятад сурвалжид “маш их зальтай, догшин ширүүн” хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.