Цагаан сар хүндэтгэл билэгдлийн баяр

Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэн бол өвөг дээдсээс уламжлагдан олон зууны турш тэмдэглэсээр ирсэн монгол түмний хүндэтгэл билгэдлийн  их баяр. Энэ баярт хүндэтгэлийн идээ ундаа бэлтгэн ахмад буурлууддаа хүндэтгэл үзүүлэх, ах дүү төрөл төрөгсөдтэйгээ танилцан мэдэлцэх манай ардын сайхан ёс бий.

Цагаан сарын битүүлгийг шинийн нэгний урьд орой ёсолдог бөгөөд цагаалгын ёслолыг өглөө ургах нарнаар туулай цагт эхлэн үйлддэг. Шинийн нэгний идээний үндсэн хэсэг нь давхарлан өрсөн цагаан идээ эсвэл хавсай, ул боов байдаг.

Монголчууд тавгийн цагаан идээ, ул боовыг сондгой тоогоор давхарлан өрөх ба аав ээж, ах нар нь энх тунх бол тавгийн идээ нь гурав буюу тав байж болдог. Эцгийнх нь долоон давхар идээ засна. Төрийн шинж чанартай ёслолын тавгийн идээг голчлон есөн давхар засдаг уламжлалтай. Тавгаа өрөм, ааруул, шар, цагаан тос зэрэг цагаан идээгээр чимэх ёстой.

Цагаалах үеэр эвтэй найртай явахын бэлгэдэл болгож хөөрөг зөрүүлж тамхилах бөгөөд харин хөөрөг харшуулж солилцохыг цээрлэхийн хамт толгойг нь дарж болохгүй.  

Өндөр настай, нутаг орондоо хүндтэй хүмүүстэй хадаг барьж золгодог ёс бий. Ингэхдээ хадагны амыг золгох хүн тийш харуулж хоёр гардан барьсаар золгож буй хүнийхээ хоёр гар дээр хадгаа эрхий хуруунд нь тулгаж алганд нь багтааж тавьсны дараа золгоно. Хадаг тавьж байхдаа мэнд мэдэж болохгүй. Харин хадгаа тавьчихаад золгохдоо мэндийг нь асууна.

Цагаан сараар хэн боловч ёс горим зөрчих, ах захыг эс хүндэтгэх, агсам согтуу тавих, хэрүүл шуугиан гаргах, бие биедээ бардамнан баярхах, үрлэг зарлагыг хэтрүүлэх бүдүүлэг үг хэлэхийг хатуу цээрлэх ба энх амгалан, эв найрыг эрхэмлэн билэгддэг сайхан заншилтай.

Монголчуудын цагаан сараар цээрлэх зүйлс:

Yйл үртэс хийх, ялангуяа хуучин юм оёж шидэх

Усанд явбал нагац нарт цөвтэй гэх

Эд мал зээлээр єгвєл гарзын үүд нээгдэнэ хэмээнэ

Шинийн нэгэнд айлд хоновол тэр жилдээ гэртээ тогтохгүйн ёр

Сар шинээр уйлах, хэрэлдэх, ширүүн үг хэлбэл тэр жилдээ хэл ам, хэрүүл зовлон тасрахгvй

Шинийн нэгэнд үнс хогоо гаргах, зочны өөдөөс бие засахаар явах зохисгүй

Өдөр хэвтэх, унтахыг цээрлэдэг. Өвчтэй хvн боловч ёс билэгийг бодож орноос босон сууж, бүсээ бүсэлж золгоно.

Шинийн долоонд айл хэсэх, гадагш зочлохыг

Агсам согтуу тавьж хөлчүүрхэх, шинэ сарын шүүс, идээ будаанд эзний зөвшөөрөлгүй хүрч самардах

Билэг дэмбэрэлгүй үгс хэлэх, ан гөрөө хийж амьтны амь тасалваас үхэл хагацал нүүрлэнэ.

Эхнэр нөхөр хоорондоо золговоос хагацаж сална.

Биедээ мэс авч явахыг цэрлэнэ үл дагаваас дайн дажины нигууртай.