Юань гүрэн байгуулагдсан нь

Юань гүрнийг үндэслэгч Хубилай хаан Тулуйн хоёрдохь хүү бөгөөд Чингис хааныг Яньжин буюу Жунду хотыг эзэлж авсан 1215 онд төржээ. Багаас эхийн дэргэд хүмүүжил олсон түүнд эх Сорхугтани бэхи хатан уйгар эрдэмтэн Толочугаар монгол бичиг үсэгт сургажээ.

1251 онд мөнх хаан Хубилайг дорно зүгийн их захирагчаар томилсноос хойш тэр Сүн улсыг мөхөөх хэрэгт идэвхтэй оролцож хятад оронд өөрийн байр сууриа бэхжүүлж авсан. Мөнх хаан 1259 онд нас барахад Хархорумыг захиран үлдсэн дүү Аригбөх нь хаан ор суух гэж буй мэдээг хатан Чаби, хүү Чингим нараас хүлээн авсан Хубилай бүслэн хаасан  Ичжоу хотыг орхин Кайпинд хүрэлцэн ирж улмаар 1260 оны гурван сард өмнөд газар Кайпин буюу Шанду хотод Хубилай өөрийгөө хаанд өргөмжилсөн бол 5 сард Хархорум хотноо Аригбөх мөн хаан ор суужээ.

Хубилайн дэргэд Өгөдэйн хөвгүүн Хадан, түүний дүү Мүхэ, Цагаадайн ач Ачиг, Хасарын хөвгүүн Есүнгэ, Хачиуны ач Хулгур,Тэмүгэ Отчигоны Тогочар, Бэлгүдэйн ач Сод нар байсан ба түүнийг дүү Ил хаан Хүлэг дэмжихээ илэрхийлжээ. 

Хубилайн хурилдай ганц хоногт болсон гэдэг бол Аригбөхийн хурилдай монгол дэг ёсоор олон хоног үргэлжилсэн бөгөөд Мөнх хааны хатан Хутагт, ахмад хөвгүүн Асудай, Цагаадайн ач Алгу зэрэг алтан ургынхан оролцсноос гадна Алтан ордны улсын Бэрх, Цагаадайн улсын Алаг, Өгөдэйн ач Хайду нар дэмжиж буйгаа мөн илэрхийлжээ.

Ах дүү хоёрын тэмцэл 1261-1264 оны хооронд их бага тулаануудаар өрнөж Аригбөх хүчин мөхөсдөн ахдаа бууж өгснөөр төгссөн байна.

Хубилай хаан 1271 онд өөрийн зорьсон улсаа байгууллаа хэмээн үзэж хятад уламжлалаар бус  “Зурхайн ном”-ны цянь юань буюу анхны тэнгэр гэдэг үгний юань үсгийг авч улсын нэрээ сонгожээ.Хубилай хаан уг үгийг тайлбарлахдаа ”Юань хэмээгч нь түмэн бодисын эх, түвшин жаргалын үндэс, төр улсын суурь, түмэн олны хүслэн, түүнээс их, түүнээс аугаа, түүнээс эрхэм нь үгүй” хэмээжээ.

Хубилай хаан 1263 онд Кайпин  хотыг дээд нийслэл Шанду хэмээн зарлаж дараа нь 1264 оноос Алтан улсын нийслэл байсан Яньжин буюу Жүндү  хотод шинэ нийслэл байгуулан Дайду хэмээн нэрлэжээ. Шанду хот нь одоогийн Өвөрмонголын Шилийн гол аймгийн Хөх хошууны нутаг Яньшань уулын ар дахь их талд харин Дайду хот нь Яньшань уулын өвөрт тариалангийн нутагт хоорондоо 270 гаруй км зайтай байрлаж байжээ.

Хубилай хаан Аригбөхийг дарсны дараа Сүн улсыг мөхөөхөөр 20 түмэн их цэрэг бэлтгэн Баян жанжнаар толгойлуулж урагш хөдөлгөснөөр  Баян жанжин 1276 оны эхээр өмнөд Сүн улсыг буулган авчээ.

1277 онд Хубилай хаан Хайдуг дарахаар Дайдугаас дээд нийслэл Шандуд очив. Өгөдэйн удам, өөрийгөө хаан суух эрхтэй хэмээн үздэг Хайду Аригбөх, Хубилай нарын тэмцлийг ихээхэн хурцатгаж байв. Аригбөхийг дарагдсны дараа цэргээ Эмилд төвлөрүүлж Хубилайн эсрэг шууд тэмцэж эхэлжээ. Хубилай амьдралынхаа 30 гаран жилийг Хайдуг дарахад зориулсан боловч түүнийг бүрэн түвшитгэж чадаагүй билээ.

Хубилай хаан бүх хятад, зүүн Азийн олон улсыг эрхшээлдээ оруулж аваад 1294 онд 80 насандаа өвчний учир өөд болжээ. Тэр олон хэргийг эхлүүлж, олон хэргийг бүтээжээ.

Анх удаа ордны найрал хөгжмийг байгуулж гадна дотны элч төлөөлөгчдийг мэл гайхуулж байв. Түүний одон орон судлалын төв, дэлхийн анхны том усан арми, дөрвөлжин бичиг зэрэг нь хүн төрөлхтний соёл иргэншилд тод мөрөө үлдээсэн.  Хубилай хааны үед  цаасан мөнгө гүйлгээнд гарч, олон арван сургуулиуд байгуулагдан сурч боловсорч байлаа.

Юань улсын үед л усан зам, хуурай замын аюулгүй найдвартай сүлжээ бий болж  торго, хөх цэцэгтэй цагаан шаазан ваар дэлхий даяар тарж гайхагдаж байв.