Хятан гүрний Солонгосын хойг дахь төрийн бодлого

10-р зууны эхэн хагас дуусахад Солонгосын хойгт оршиж байсан хэд хэдэн улсуудыг Корё улс нэгтгэсэн байв. Шинэ улсын хамгийн том дайсан хятанчууд байсан юм. 926 онд Абаожи Бохай улсыг нэгтгэсний дараа бохайн зарим дүрвэгсэд зүрчидийн олон аймгийн хамт Ялу мөрний дунд хэсэг дагуу Чөнань хэмээх бие даасан улсыг байгуулжээ. Чөнань нь Хятан болон Корё улсын дунд орших бие даасан “жийргэвч” улсын үүрэг гүйцэтгэх болсон байна. Сүн улсыг байгуулагдсаны дараа Чөнань, Корё улсын аль аль нь Сүн улстай холбоо тогтоон Хятан улсын эсрэг эвсэл байгуулахыг эрмэлзэж байв.

991 онд Хятан улс Сүн-Жөнганий холбоог таслахын тулд Ялу мөрний доод урсгал хавьд бэхлэлт цайз босгожээ. 2 жилийн дараа 993 онд Сүнгийн холбоотон Корё улс руу халдав. Хятаны зүүн нийслэлийн захирагч Сяо Хэндэ цэргийн томоохон хүч удирдан Ялу мөрнийг гаталжээ. Энэ үед Корё улс Сүн улсаас тусламж хүссэн боловч хүссэн хариу ирсэнгүй. Тиймээс Корё улсын ван Сөнжин (982-997) бүх хүч бололцоогоо дайчлан Чхөнчхөнъ голын хөвөөнд хамгаалан тулалдсан боловч ялагджээ. Үүнээс хойш 2 тал хэсэг хугацаанд тулалдсангүй. Дайны үеийн дипломат хэлэлцээрийн дүнд Корё улс Сүн улстай байгуулсан холбоогоо таслан Хятан улсын холбоотон улс болсны хариуд Хятан улс цэргээ  татаж,  Ялу мөрний өмнөд хэсэг дэх зүрчидийн нутгийг Кориё-д үлдээжээ.

994 оноос Хятан Корёгийн харилцаа идэвхжин тогтмол элч солилцох болов. Корё, Хятан улсын хуаyнлийг (1116 он хүртэл) авч хэрэглэх болж, мөн Сөнжин ван, Елюй Лунсюй хаанд дууч, хөгжимчин эмэгтэйчүүдийг илгээж, 10 хүүхдийг хятан хэл сургахаар явуулж байв. Тэр ч бүү хэл Сөнжин ван өөрөө худ ургийн харилцаа тогтоохыг хүсч 996 онд элч илгээжээ. Түүнийг Ляо улсын хааны зөвшөөрлөөр Сяо Хэндэгийн охинтой гэрлэхийг зөвшөөрсөн байна. 997 онд Сөнжинг нас барсны дараа хятанчууд түүнийг залгамжлагч Ван Чонгийг (997-1009) дэмжив.

Хятан Корёгийн найрамдалт харилцаа 1009 он хүртэл хэвийн үргэлжилж байгаад 1009 онд Корё улсын улс төрийн байдал хямарчээ. Ван Чон хааны хүргэдийн нэг Ким Чхин-ян өөрийн хүүг вангийн ширээнд суулгахын тулд төрийн эргэлт зохион байгуулав. Гэвч баруун хойдхийг хариуцан сахих Баруун нийслэлийн захирагч Кан Жо ордны хуйвалдаан зохион байгуулагчдыг дарсны дараа ванг хороож Хйөнъжон (1009-1031) хэмээгчийг вангийн ширээнд суулгажээ. Шинэ ван өмнөх вангуудын адил Хятан гүрний дагуул байхыг хүссэнгүй. 1010 онд Хятан гүрэн вангаа хороосон Кан Жогоос ял асуухаар Сяо Хэндэгийн ах Сяо Пайяа, Елюй Пэннү нарт их цэрэг өгч Корё руу довтлуулав. Хариуд нь Хйөнъжон ван Кан Жо-д цэрэг өгч Ялу мөрний эрэг дагуу хамгаалалт хийв. Гол тулалдааны дараа Кан Жо хятанчуудад баригдан алагдаж, хятаны цэрэг Баруун нийслэлийн умард бүс нутаг, Дундад нийслэл Кэсөнг эзлэв. Энэ хооронд Корё ван бууж өгөх санал тавьсан боловч Кэсөнгийн захирагч хятан элч нарыг хороож эсэргүүцсээр байжээ. Хятаны цэрэг Дундад нийслэл Кэсөнийг үнсэн товрог болгох зуур Кориё ван өмнө зүг дутаажээ.

1011-1017 онуудад бага хэмжээний хэд хэдэн дайралт хийсний дараа 1018 онд Елюй Лунсюй хаан шийдвэрлэх довтолгоон хийхээр шийджээ. Шинэ цэргийн хүчийг Сяо Пайяа удирдахаар болов. Түүний удирдсан цэрэг Ялу мөрнийг гаталж өмнөх довтолгооны адил Кэсөн хотыг эзлэхээр давшжээ. Гэвч Чхөнчхөнь голын сав нутагт хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарч ихээхэн гарз хохирол амсав. Тус довтолгооны дараа 1019 онд Елюй Лунсюй хаан их цэрэг илгээх санаатай байсан боловч 2 талын хэлэлцээний явцад найрамдахаар болсон байна. 1020 онд Хйөнъжон хаан Хятан гүрэнд алба барихаа илэрхийлж, 2 жилийн дараа Хятан гүрэн түүнийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрчээ. Түүнээс хойш Хятан гүрнийг мөхтөл Корё улс хараат улс хэвээр байсан байна.

“Монголын эртний түүх”