Шороон бумбагар бунхан

Шороон бумбагар бол эртний нүүдэлчдын том язгууртны бунхант булш бөгөөд манай археологичид  монгол нутгаас хоёр бунхан олж илрүүлэн малтан шинжилсэн байдаг.

Эхнийх нь Төв аймгийн Заамар сумын  Шороон бумбагар.  2009 онд Орос Монголын археологичид энэ өвөрмөц дурсгалыг илрүүлэн малтлаг хийсэн байна. Түрэгийн үед хамаарах энэ бунхныг эрдэмтэд Уйгарын Пугу аймгийн удирдагчийн бунхан гэж тогтоожээ.  Тухайн үед газрын хөрснөөс доош 6 метрийн гүнд байсан эл бунхны доторх эд зүйлс нэлээн хуучирсан байжээ. Пугу аймгийн эзний бунханд модоор сийлсэн даавуу торгон хувцастай хүүхэлдэйнүүд, гартаа таяг барьсан өндөр хамартай эрэгтэй хүн болон загас, адуу, үхэр, тэмээ, хонь, гахай, хүн цээжтэй шувуу бөгстэй амьтан, шувууны дүрс байжээ. Түүнчлэн хятад бичээстэй хүрэл зооснууд гарчээ.

Бунхныг илрүүлэхэд эл бунхныг хэдийн тонуулчид ухаж, олдворуудыг эвдэж сүйтгэсэн байсан тул газрын чийгний нөлөөлөлд даавуун эд зүйлс нь өмхөрч өгөршин, түүхий шавраар бүтээсэн зүйлс нь задарч бутарсан байна. Гарсан олдворуудыг Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейд хүлээлгэн өгчээ.

Хоёрдох нь Булган аймгийн Баяннуур сумын Улаан хэрмийн Шороон бумбагар. Энэ бол тонуулаагүй бүтнээрээ олдсон Монголдоо төдийгүй Азидаа ганц хосгүй олдвор. Түрэгийн үеийн энэ бунхныг манай археологичид нээн судалж казакуудтай нийлж 2011 онд малтсан ба эл бунхны үүдэвч буюу орох хонгил нь 42 м урт, 180 см өргөн 7м гүн бөгөөд хонгилын хоёр хананд 40-өөд тооны өнгө ялгаж зурсан зурагтай. Ийм хананы зурагтай бунхан урд зүгт байдаг гэх ч бүтнээрээ олдсон нь үгүй.

 Бунханд орох модон хаалгыг чулуугаар даруулсан харин доторх гурван хаалга нь цоожтой, түлхүүр нь гадна хаалгандаа зүүлттэй байсан ба түлхүүрээр нь нээн дотогш орсон байна. Бунхны баруун талд том модон авсанд толгой талд нь алтан эдлэлийг тавьж түүний доор талийгаачийн чандарыг байршуулж доор нь алт, мөнгөн зоосыг тавьсан байж. Титэм байж магадгүй гэмээр алтан эдлэл ч гарч. Ер нь 300 гаруй олдворыг олж Хархорины музейд шилжүүлжээ.

Одоогоор хэний бунхан болохыг хэлж чадахгүй ч хаан, хааны дараа орох том язгууртны бунхан болох нь илэрхий. Эндээс гарсан алтан зоос гэхэд 610-630 онд Туркийн Истанбул хотод цутгасан зоос байх ба Хятадын эд барааны зүйлс ч гарч ирж. Мөн Энэтхэг хээ, Төвдийн эд зүйлс ч байж.