Чингис хаан Ази Европыг донсолгосон нь

Жавахарлал Неру “Ертөнцийн түүхийг сөхвөл” номноос хэсэгхэн.

Ер нь монголчуудын очсон газар бүхэнд хуучин дэглэм эцэс болж байсан юм. Нийт Ази төдийгүй Европын хагас монголын нүүдэлчдийн эрхшээлд орсон байлаа. Монголчууд үнэхээр гэнэт сүр хүчтэй болсон. Тэд монгол нутагт байсан олон аймгуудын нэг жижиг хэсэг л байсан бөгөөд тархай бутархай байсан аймгууд нэгдэж Их хаан хэмээн нэгэн толгойлогчийг сонгож түүнд үнэнчээр зүтгэхээ андгайлан тангарагласан байна.  Монголчууд тэрхүү хаанаараа толгойлуулан Бээжин рүү хөдөлж Алтан улсыг эцэс болгожээ. Тэд өрнө зүг рүү хөдөлж зам зууртаа тохиолдсон том том вант улсуудыг арчиж цэвэрлэж байлаа. Тэд Орос руу очиж мөн тэднийг эзэлсэн байна. Хожим нь тэд Багдадыг эзэнт улсынх нь хамт газрын хөрснөөс арчин үгүй хийж цааш Польш ба төв европыг чиглэн оджээ. Тэднийг хэн ч зогсоож чадсангүй. Энэтхэг орон зөвхөн тохиолдлоор л аврагдсан байлаа. Энэ бол хүн ер яаж ч чадахгүй газар хөдлөлт адил байгалийн асар их гамшиг мэт зүйл болсон юм.

Тэд бол их тал нутагт эсгий гэрт амьдран суудаг хал дол үзэж эрэгтэй эмэгтэйгүй бядлаг тэнхлүүн болсон Монголын нүүдэлчид байв. Тэдний толгойлогч нь Чингис хаан гэж алдаршсан тэр хүн билээ. Жинхэнэ нэр Тэмүжин. Арван настай хүүхэд байх үед түүнд туслах хэн ч байгаагүй боловч шаргуу тэмцэж алхам алхамаар ахисаар монголчуудын их хуралдайгаар Их эзэн хаанд өргөмжлөгджээ.

Чингис залуугийн аагаар Азийг дайрсангүй гэдгийг санагтун. Тэр бол дунд эргэм насны их хашир болгоомжтой бүтээх гэсэн хэргээ урьдаас сайтар бодож бэлтгэсэн байв. Монголчууд тооны олноор биш харин сахилга зохион байгуулалттай байсны хүчинд тулалдааны талбарт их ялалт хийж чадаж байжээ. Бас Чингисийн цэргийн гахамшигт урлагийн хүчээр ялалт байгуулж чадсан байна. Чингис бол түүхэнд гарсан цэргийн суут ухаантан жолоодогч эргэлзээгүй мөн. Түүний дэргэд Александр Македонский, Цезарь хоёр юу ч биш мэт.

Чингис байлдан дагуулах аяндаа маш хянуур бэлтгэсэн байв. Тэр өөрийн армийг ялангуяа морин цэргээ сургуулилан бэлтгэж, бас нөөц морьдоор хангасан байв. Тэрээр Умард хятад, манжуурт байсан Алтан улсыг бараг бүрмөсөн устгаж Бээжинг эзлэн авчээ. Бас Солонгосыг эзэлжээ. Харин өмнөд Сүн улстай үзтэл сайн харилцаатай байсан төдийгүй Алтан улсын эсрэг тэмцэхэд нь тусалж байж. Хожим нь Чингис Тангудыг дагуулжээ.

Энэ бүх ялалтын дараа Чингис амарч болох л байв. Тэр өрнөдийн орнуудыг эзлэн авъя гэж бодоогүй нь магад. Харин ч тэр Хорезм улстай найрсаг харилцаа тогтоохыг хүсэж байв. Гэвч тэр санаа нь биелсэнгүй.

 “ Бурхан хөнөөе гэсэн хүндээ ухаан заяадаггүй” гэж эртний латин цэцэн үгэнд байдаг. Хорезмын шах өөртөө үхэл дуудаж түүний төлөө хэрэгтэй бүхнийг хийсэн байв. Түүний нэг амбан сайд монголын худалдаачдыг алсан ажээ. Үүний дараа ч Чингис найрамдалтай байхыг хүсэж  элч илгээн амбаныг цээрлүүлэхийг шаардсан байлаа. Гэвч хар амиа бодсон тэнэг мулгуу, нэр төр хичээгч шах элчүүдийг доромжлон цаазаар авах тушаал өгчээ. Чингис үүнийг хүлцэн тэвчиж чадаагүй боловч тэр дороо яаран хөдөлсөнгүй урьдчилан сайтар бэлтгэж аваад дайчдаа дагуулан өрнө зүг хөдөлжээ. 1219 онд эхэлсэн тэр аян Азиар барахгүй Европыг шинэ аюулаар нөмөргөж замдаа тааралдсан хот тосгоныг арчин үгүй хийж өрнө зүг үерийн ус мэт цутган оржээ.

Чингис 1227 онд бие баржээ. Түүний эзэнт гүрэн Хар тэнгисээс номхон далай хүртэл улам өргөжин тэлсээр байлаа. Түүний эзэнт гүрэн хурдан үүсэн тогтсон шигээ тэгж түүнийг үхсэний дараа задран унаагүй юм. Перс арабын түүхчид Чингисийг  гайхан биширч “Бурхны ташуур” хэмээн нэрлэж байжээ.